मुखपृष्ठ

अनुक्रमणिका

संवादकीय

सुट्ट्यांनंतर

पावसाचं पाणी

गेट-टुगेदर

मुलांच्या लेखणीतून

गोष्ट: सुखी माणसाचा सदरा

कोडं

कुमार गीत

क्षणचित्रे

चित्र चर्चा

मुखपृष्ठ: रेल्वे स्टेशन, आडवली

संपादकीय मंडळ

• अमृत बंग
• प्रफुल्ल शशिकांत
• प्रणाली सिसोदिया
• शैलेश जाधव

 संपर्क

प्रणाली ९७६७४८८३३७

शैलेश  ९५०३०६०६९८

इमेल : contact.knirman@gmail.com

 अंक तिसरा| जून २०१८

हे मासिक खालील लिंक वर मूळ स्वरुपात वाचता येईल

http://kumarnirman.blogspot.in/

(खाजगी वितरणासाठी)

संवादकीय

हेल्लो मित्र-मैत्रिणींनो,

आम्ही आशा करतो की तुम्ही सर्व मजेत असाल. आम्हीही इकडे मजेत आहोत. दरवर्षीपेक्षा यावर्षीच्या उन्हाळ्याने जरा जास्तच जोर धरला होता. दुपारी बाहेर पडायची सोय देखील उरली नव्हती. दरवर्षी असा वाढत जाणारा उन्हाळा बघुन जाणवतं की हळू हळू का होईना पण पर्यावरण किती बिघडत चाललंय आणि पर्यायाने पृथ्वीला हे किती हानिकारक ठरत असेल! पण अशावेळी दुसऱ्या बाजूला कुमार निर्माणमधील तुम्ही मुलं झाडं लावतात, त्यांना जगवतात, कुठेही कचरा फेकत नाहीत, प्लास्टिकचा वापर कमी करताय, फटाके फोडण्याचं व होळीला कृत्रिम रंग खेळण्याचंही प्रमाण हळूहळू तुम्ही कमी करताय. त्यातून तुम्ही पर्यावरणाची सोबतच निसर्गाची काळजी घेतात, हे पाहून आणि तुमचा खारीच्या वाट्याचा सहभाग पाहून तुमच्या रुपात एक आशेचा किरण आम्हाला सतत दिसत राहतो!

तर मंडळी, नुकतीच भली मोठ्ठी सुट्टी संपवून तुम्ही सगळेजण शाळेला हजर झाले असणार. आम्हाला खात्री आहे की या सुट्टीत तुम्ही भरपूर धम्माल केली असेल, तुमच्यातील काही जण मामा-मावशीच्या गावाला गेले असाल, काहींनी शेतात मस्ती केली असेल, तर काही जण कुटुंबासोबत फिरायलाही गेले असतील.

सुट्टी असुनही शक्य होते त्याठिकाणी कुमार निर्माणचे संघ व बैठका हे नियमित सुरु होते. सुट्टी म्हटल्यावर मज्जा ही करायलाच हवी. पण त्यासोबतच इतरही काही चांगली कामं करायला हवीत. त्यासाठी आम्ही तुम्हाला ‘उन्हाळ्याच्या सुट्टीतले कृतिकार्यक्रम’ याविषयीचे खाद्य पुरवले होते. त्यात परिसरातील काहींच्या मुलाखती, सेवा देणारे-घेणारे, लहानांसाठी शिबीर असे काही कृतिकार्यक्रम सुचवले होते. यातील बरेच कृतिकार्यक्रम काही संघांनी अतिशय उत्तमरित्या केले. आम्हाला खात्री आहे की हे कृतिकार्यक्रम करताना तुम्हाला मज्जा नक्कीच आली असेल परंतु सोबतच काही चांगले वाईट अनुभवही आले असतील. तर नेहमीप्रमाणे तुम्हाला आलेले अनुभव आम्हाला पाठवण्यास विसरू नका. तसेच तुमच्यापैकी काहींनी आपापल्या ठिकाणी वैयक्तिक कृती केल्या असतील तर तेही आम्हाला नक्की पाठवा.

सुट्टीमुळे काही संघ विस्कळीत झाले असण्याची शक्यता आहे पण आता शाळा सुरु झाली की संघही नियमित सुरु होतील. काहींच्या संघात नवीन मुलेही येतील तर त्यांना कुमार निर्माण समजावून सांगणे आणि आपल्या संघात सामावून घेणे हे आता तुमचे कर्तव्य आहे.

मित्रांनो, या भरारीत तुमच्याशी एक महत्त्वाची गोष्ट शेअर करायची आहे, ते म्हणजे मुलांनीच मुलांसाठी आयोजित करायचे ‘मुलांचे गेटटूगेदर’! आता यात ‘मुलांचे’ असं जरी म्हटलं असेल तरी त्यात मुलीही आहेत बरं का! तर या गेटटूगेदर विषयी अधिक माहिती या भरारीत दिलेली आहे, ती नक्की आणि न विसरता वाचा. आम्हाला खात्री आहे की तुम्हाला ही गेटटूगेदरची कल्पना नक्कीच आवडेल!

तुम्हाला माहितीये? नुकतीच निमंत्रकांची म्हणजेच तुमचा संघ सांभाळणारे ताई-दादा, सर-मॅडम यांची ‘द्वितीय निमंत्रक प्रशिक्षण कार्यशाळा’ जळगाव व पुणे येथे पार पडली. या दोन दिवसांत वेगवेगळे सत्रं होते, सोबतच आम्ही खुप गाणी म्हटली, खेळ खेळलो, सिनेमा पहिला, खुप मज्जा केली. यात विशेष सांगायचं म्हणजे सर्व निमंत्रकांनी गेल्या ५ महिन्यांचा आपापल्या संघाचा प्रवास सगळ्यांसोबत शेअर केला. ते ऐकताना आम्हाला जाणवलं की तुमचे संघ, बैठका तसेच कृतिकार्यक्रम अतिशय उत्साहात सुरु आहेत.

आता लवकरच आपल्या सर्वांचा आवडता ऋतू म्हणजेच पावसाळा येईल आणि ही उन्हाळ्याची रखरख कुठल्या कुठे पळून जाईल. गेटटूगेदर विषयी वाचून आम्हाला लवकरात लवकर कळवा म्हणजे मी आणि शैलेश त्याप्रमाणे तुम्हा सर्वांना भेटायला येऊ आणि नेहमीप्रमणे खुप धम्माल करू!

तर, येत्या पावसात सर्वांनी मनसोक्त भिजा आणि सोबत तब्येतीची काळजीही घ्या!

लवकरच भेटुया!

तुमचे

प्रणाली, शैलेश

सुट्ट्यांनंतर

सुट्ट्यांनंतर

वृषाली ताई व्हरांड्यात बसून विचार करत होत्या. शाळेला सुट्ट्या असल्याने बऱ्याच दिवसांपासून त्यांच्या कुमार निर्माणच्या सांकव संघाची नियमित बैठक झालेली नव्हती. बरीच मुलं-मुली सुट्ट्यांत नातेवाईकांकडे गावाला गेलेली होती. तसं हे अपेक्षितच होतं म्हणा, म्हणूनच वृषाली ताईंनी देखील नियोजन करून बाहेरगावची कामं करून घेतली होती आणि काही दिवस त्याही नातेवाईकांकडे फिरून आल्या होत्या. त्यासोबतच कुमार निर्माणची द्वितीय प्रशिक्षण कार्यशाळा देखील या दरम्यान झाली तिथे देखील वृषाली ताई जाऊन आल्या होत्या.

आता मुलं-मुली परत आल्यानंतर बैठका पुन्हा नियमित सुरु होण्यासाठी काय करूया असा विचार त्यांच्या मनात सुरु होता. हा विचार करत असतानाच वृषाSSलीSSS ताईSS वृषाSSलीSSS ताईSS असे ओरडत ओरडत सुरज, अरबाझ, मोनाली, लिसा आणि सानिका व्हरांड्यात आले. सर्वांना बघून ताईंना खूप आनंद झाला. ताईंनी खूप आपुलकीने सर्वांची चौकशी केली.

अरबाझने त्याच्या आत्त्याच्या गावावरून करवंद आणले होते तर सुरजने आंबे आणलेले होते ते त्यांनी ताईंना दिले. सानिका आणि मोनालीने त्यांच्या आजी आजोबाच्या शेतातून जांभळं आणली होती ती ताईंना दिली.

“हा खाऊ सगळ्यांना वाटण्यासाठी आणि सगळ्यांनी सुट्ट्यांत काय मजा केली ते ऐकण्यासाठी आपण सगळ्यांनाच बोलवूया का?” वृषाली ताईंनी मत मांडलं.

“हो ताई, तशीही आपली कुमार निर्माणची बैठकदेखील बऱ्याच दिवसांत झालेली नाहीये.” सुरज म्हणाला.

सुरज आणि सानिका संघातील सगळ्यांना बोलावून आणायला पळाले.

थोड्याच वेळात एक-एक करत सर्व मुलं-मुली जमले. सोनाली आणि अरबाझने सर्वांना जमलेला खाऊ दिला. खाऊ खात सर्वांनी सुट्ट्यात काय केलं ते सांगायला सुरुवात केली.

“मी तर खूप आंबे खाल्ले, आंब्याच्या झाडावर सूरपारंब्या खेळलो, आणि खेळताना माझ्या मावशीचा मुलगा बाद्कन चिखलात पडला.” – सुरजने सांगितलं. हे ऐकून सगळ्यांना हसू आलं.

“माझ्या मावशीच्या गावाला नदी आहे तर आम्ही नदीत पोहायला शिकलो” – मोनाली आणि सानिका एकत्रच म्हणाल्या.

सर्वांनी सुट्टीत केलेल्या गमती-जमती एकमेकांना सांगितल्या.

“मी कुमार निर्माणच्या गटात आपण खेळतो ते खेळ आणि गाणी मामाकडे सर्वांना शिकवले.” लिसा म्हणाली.

“आम्ही खूप सारी फळं तर खाल्लीच पण त्यांच्या बिया जपून ठेवून त्यापासून सीड बॉल्स बनवले, मी ते सोबत देखील आणले आहेत. हे बघा!” – फातिमा म्हणाली.

“ताई आपण सीड बॉल्सचा उपक्रम करूया का?” – फातिमाने विचारलं.

“ताई त्यापेक्षा आपण रोपं आणून ती लावूया आणि त्यांची काळजी देखील घेऊया.” – मनोज म्हणाला.

यावर मग बरीच चर्चा झाली आणि शेवटी लांबच्या परिसरात सीड बॉल्स टाकायचे आणि जवळपास रोपं आणून ती लावायची आणि त्यांची काळजी घ्यायची असं ठरलं.

ही चर्चा सुरु असताना बाहेर पाऊस पडायला लागला आणि सगळे पाऊस बघण्यात दंग झाले.

“चला पावसात खेळायला जाऊया!” – प्रिया म्हणाली.

“अरे पण हे उपक्रम कसे करायचे ते ठरवायचं बाकी आहे की अजून” – वृषाली ताई म्हणाली.

“ताई. आपण सध्या शाळा सुरु होईपर्यंत रोज भेटूया. आणि उद्याच्या भेटीत या उपक्रमांचं नियोजन करूया, कोण कुठली जबाबदारी घेईल ते देखील उद्याच ठरवूया.” प्रशांतने प्रस्ताव ठेवला.

सगळ्यांनी तो आवाजी मतदानाने पारित करून पावसात खेळण्याकडे मोर्चा वळवला.

वृषाली ताई पुन्हा एकदा व्हरांड्यात बसल्या होत्या पण आता त्या मुला-मुलींचं खेळणं बघण्यात रमून गेल्या होत्या.

 पावसाचं पाणी

पाऊस सुरु झाला आणि संघातील मुलं-मुली खेळायला पळाले, पण प्रिया मात्र लगेच घरी पळाली.

प्रियाचं घर गावाच्या जरा बाजूला होतं आणि त्यामुळे त्यांच्या घरापर्यंत ग्रामपंचायतचं पाण्याचं कनेक्शन पोहचलेलं नव्हतं. तसं तर उन्हाळ्यात सर्वांनाच पिण्याच्या पाण्याचा तुटवडा जाणवायचा पण प्रियाच्या घरी नळ कनेक्शन नसल्याने त्यांना मात्र पूर्ण उन्हाळ्यात बाहेरून बैलगाडीवर मोठी टाकी ठेवून पाणी आणावं लागे. इतर वेळी मात्र त्यांच्या शेतातील विहारीचं पाणी त्यांना पुरत असे.

प्रिया घरी आली तेव्हा तिचे आई, बाबा आणि लहान भाऊ; रमेश तिघेही पाईप मधून येणारं छतावरील पावसाचं पाणी घरातील भांड्यांमध्ये भरत होते. प्रिया देखील झटपट मदतीला धावली.

पाणी भरताना रमेश आई बाबांना सारखे प्रश्न विचारत होता.

“बाबा उन्हाळ्यात आपल्या विहारीतलं पाणी का संपतं?”

“मग पाऊस पडला की ते कुठून परत येतं?”

“आपल्या विहिरीला तर कठडे बांधलेले आहेत तर त्यात पावसाचं पाणी आत कुठून जातं?”

“हे सगळं छतावर पडणारं पाणी साठवून ठेवायला किती मोठी टाकी लागेल?”

“जर आपण सगळ्या शेतावर पडणारं पाणी साठवून ठेवलं तर आपल्याला उन्हाळ्यात देखील पाणी पुरेल का?”

“आपल्याला वर्षाला किती पाणी लागतं?”

असे एक ना अनेक प्रश्न रमेश विचारत होता. आई बाबांनी मात्र त्याच्याकडे पूर्ण दुर्लक्ष करून आपलं पाणी भरायचं काम सुरु ठेवलं होतं.

प्रियाच्या डोक्यात मात्र हे प्रश्न ऐकून एक आयडिया चमकली. आपण खरंच जर छतावर पडणारं पाणी जमा करू शकलो तर...? खरंच किती बरं पाणी लागत असेल आपल्याला रोज ..? हे प्रश्न आपण कुमार निर्माणच्या उद्याच्या बैठकीत मांडूया आणि जमलं तर यावर काही तरी कृती करूया.

तिचा असा विचार होईपर्यंत त्यांचं पाणी भरून झालेलं होतं आणि आता पाईप मधून येणारं पाणीही रस्त्यावर वाहत जाऊन पुढे नालीत जात होतं. त्या वाहणाऱ्या पाण्याकडे बघून प्रियाचा निश्चय अजूनच पक्का झाला. उद्याच्या बैठकीची वाट बघत ती सुट्टीतील अभ्यास पूर्ण करायला बसली.

मित्रांनो, प्रियासारखा प्रश्न तुम्हाला पडलाय का कधी? तुम्ही देखील प्रिया आणि सांकव संघाप्रमाणे तुमच्या संघात या विषयावर चर्चा करा आणि बघा तुम्हाला पुढील गोष्टी मोजता येताय का?

१. तुम्हाला स्वतःला एका दिवसात किती पाणी लागत असेल?

२. तुमच्या संपूर्ण कुटुंबाला वर्षाला किती पाणी लागत असेल?

३. तुमच्या छतावर वर्षभरात पावसाचं किती पाणी पडत असेल?

४. छतावर पडणारं पाणी वाया जाण्यापेक्षा त्याचा वापर कसा करता येईल?

तर मित्रांनो, पावसात भिजून मज्जा करताना या प्रश्नांचा नक्की विचार करा...

गेट-टूगेदर

गेट- टुगेदर!

मित्रांनो, यावर्षीच्या जून आणि जुलै महिन्यात कुमार निर्माणमध्ये आपण एक वेगळा प्रयोग करणार आहोत. आम्हाला खात्री आहे की हा प्रयोग तुम्हाला नक्की आवडेल.

तर होतं असं की, तुम्ही मुलं-मुली कुमार निर्माणमध्ये सहभागी होतात, तुमच्या ठिकाणी एक संघ बनवतात, मग वर्षभर विविध तऱ्हेचे कृतिकार्यक्रम करतात आणि वर्षाच्या शेवटी काही संघ ‘कौतुक सोहळ्यां’ना जिल्ह्याच्या ठिकाणी एकत्र येतात. यात वर्षभर तुमचा संघ फक्त तुमच्याच ठिकाणी काम करतो अन त्यामुळे तुमची इतर संघातील मुला-मुलींशी भेट होऊ शकत नाही.

तुमच्या सर्व दादा-ताई निमंत्रकांना जेव्हा आम्ही वर्षातून 

दोनदा कार्यशाळेसाठी भेटायला सुरुवात केली तेव्हापासून बहुतांश निमंत्रकांचा उत्साह निश्चितच वाढीस लागलाय हे आमच्या लक्षात आलं. परंतु तुम्हा मुलांना अशी संधी कुमार निर्माणमध्ये आतापर्यंत मिळत नव्हती. मग यावर काय करता येईल जेणेकरून तुमच्या जवळपासचे संघ्तरी वर्षाच्या मध्ये एकदा एकमेकांना भेटतील असा विचार सुरु असताना 'गेट-टूगेदर' ही आयडिया आम्हाला सुचली. चला तर मग, ‘गेट- टुगेदर’  ही कल्पना नेमकी काय आणि कशी आहे ते समजून घेऊया.

मित्रांनो, ‘गेट- टुगेदर’  म्हणजे मुलांनी मुलांसाठी आयोजित केलेला एक दिवसीय कार्यक्रम होय! यात पहिली आणि सगळ्यात महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे हे सगळं तुम्हा मुलांनाच करायचं आहे. यात तुमच्या दादा-ताई निमंत्रकांची कमीत कमी मदत तुम्ही घ्यायची आहे. यात होणार असं आहे की जवळपासचे काही संघ एका दिवसासाठी एकत्र येतील आणि वार्षिक कौतुक सोहळ्याला जसे तुम्ही एकमेकांना भेटतात, तुमच्या कृतिकार्यक्रमांचे शेअरिंग करतात, सहभोजन करतात आणि सोबतच खुप सारी मजाही करतात तसंच दिवसभराच्या कार्यक्रमाचं आयोजन करतील. तुमच्या विभागातील एक संघ या आयोजनाची संपूर्ण जबाबदारी घेईल आणि इतर संघांना गेट- टुगेदर साठी आमंत्रित करेल.

तर तुम्हाला यात करायचं असं आहे की, तुमच्या आजुबाजूच्या भागात कुमार निर्माणचे तुमच्यासारखेच काही संघ आहेत, त्यांची यादी तुम्हाला बनवायची आहे. (यात निमंत्रक तुमची मदत करतील.) आणि एकमेकांना संपर्क करायचा. या संपर्कातून ठरवायचं आहे की कोणत्या संघाला आयोजनाची जबाबदारी घेणे शक्य आहे. जो संघ आयोजनाची जबाबदारी घेईल त्या संघाकडे पुरेशी जागा उपलब्ध असणंही गरजेचं आहे. आयोजक संघाने दिवसभराच्या कार्यक्रमाचचं नियोजन ठरवायचं आहे. (मदतीला निमंत्रक आणि आम्ही आहोतच)

जे संघ प्रवास करून गेट- टुगेदरसाठी जातील त्यांनी कार्यक्रमाच्या ठिकाणी कसं जायचं, तिथे पोहचण्यासाठी कुठले वाहन उपलब्ध आहे, प्रवासाला किती वेळ लागतो, तिथे जाऊन काय नवीन करायचं याचं संपूर्ण नियोजन करायचं आहे. या सोबतच प्रवासाचे पैसे जमवणे हे देखील एक आव्हान असेल.

यात अजून एक गम्मत म्हणजे सर्वांनी आपापला डबा घेऊन जायचा आहे आणि सर्वांनी एकत्र मिळून जेवायचं आहे.

या दिवसभराच्या कार्यक्रमात तुम्ही विविध खेळ, गाणी, नाटकं आणि सोबतच तुमच्या आवडीच्या गोष्टी करू शकतात आणि सर्वांत महत्त्वाचं म्हणजे यात आत्तापर्यंत तुम्ही केलेल्या कृतिकार्यक्रमांचं शेअरिंगही करायचं आहे. कुठल्याही संघाच्या शेअरिंगनंतर, त्यांनी केलेले कृतिकार्यक्रम समजून घेण्यासाठी, त्यांना आलेल्या अडचणी व त्यावर काढलेले उपाय जाणून घेण्यासाठी इतर संघ त्यांना प्रश्नही विचारू शकतात. आता पर्यंतचा अनुभव बघता तुम्हा सर्वांना कौतुक सोहळ्याला मजा येते आणि तुम्ही त्याची वाट बघत असता हे आमच्या लक्षात आलं. हे गेट- टुगेदर म्हणजे या कौतुक सोहळ्याचं छोटं स्वरूप असणार आहे. फरक फक्त एवढाच की कौतुक सोहळ्याचं सगळं नियोजन आम्ही करतो तर या गेट-टुगेदरचं सगळं नियोजन तुम्ही करणार आहात!

चला तर मग लागा कामाला. आणि ठरवा कोण संघ कुठली जबाबदारी घेणार आहेत ते!

आणि हो, आम्हाला (प्रणाली ताई आणि शैलेश दादा) तुमच्या गेट- टुगेदरसाठी बोलवायला विसरू नका हं! जर तुम्ही आम्हाला आठवडाभर आधी कळवलं तर आम्हीही नक्कीच तुमच्या गेट- टुगेदरला येण्याचा निश्चित प्रयत्न करू आणि तुमच्यासोबत धम्माल करू!

आता तुमच्या आमंत्रणाची वाट पाहत आहोत. लवकरच भेटुया!

(गेट- टुगेदर मध्ये काय काय करायचं याचा विचार तुम्हीच करायचा आहे. काही अडचण असल्यास आम्हाला नक्की फोन करा.)